7. วนปตฺถปริยายสุตฺตวณฺณนา

[190] วนียติ วิเวกกาเมหิ ภชียติ, วนุเต วา เต อตฺตสมฺปตฺติยา วสนตฺถาย ยาจนฺโต วิย โหตีติ วนํ, ปติฏฺฐนฺติ เอตฺถ วิเวกกามา ยถาธิปฺเปตวิเสสาธิคเมนาติ ปตฺถํ, วเนสุ ปตฺถํ คหนฏฺฐาเน เสนาสนํ วนปตฺถํฯ ปริยายติ อตฺตโน ผลํ ปริคฺคเหตฺวา วตฺตตีติ ปริยาโย, การณนฺติ อาห ‘‘วนปตฺถปริยายนฺติ วนปตฺถการณ’’นฺติฯ วนปตฺถญฺหิ ตํ อุปนิสฺสาย วิหรโต อุปนิสฺสยการณํฯ เตนาห ‘‘วนปตฺถํ อุปนิสฺสาย วิหรตี’’ติฯ ปริยายติ เทเสตพฺพมตฺถํ ปติฏฺฐเปตีติ ปริยาโย, เทสนาฯ วนปตฺถํ อารพฺภ ปวตฺตา เทสนา วนปตฺถเทสนา, ตํ, อุภยตฺถาปิ วนปตฺถคฺคหณํ ลกฺขณมตฺตํ คามาทีนมฺเปตฺถ การณภาวสฺส, เทสนาย วิสยภาวสฺส จ ลพฺภมานตฺตาฯ

[191] นิสฺสายาติ อปสฺสาย, วิเวกวาสสฺส อปสฺสยํ กตฺวาติ อตฺโถฯ น อุปฏฺฐาตีติอาทีหิ ตสฺมิํ วนปตฺเถ เสนาสนสปฺปายาภาวํ, อุตุปุคฺคลธมฺมสฺสวนสปฺปายาภาวมฺปิ วา ทสฺเสติฯ ชีวิตสมฺภาราติ (อ. นิ. ฏี. 3.9.6) ชีวิตปฺปวตฺติยา สมฺภารา ปจฺจยาฯ สมุทาเนตพฺพาติ สมฺมา ญาเยน อนวชฺชอุญฺฉาจริยาทินา อุทฺธํ อุทฺธํ อาเนตพฺพา ปาปุณิตพฺพาฯ เต ปน ตถา สมุทานิตา สมาหฏา นาม โหนฺตีติ อาห ‘‘สมาหริตพฺพา’’ติฯ ทุกฺเขน อุปฺปชฺชนฺตีติ สุลภุปฺปาทา น โหนฺติฯ เอเตน โภชนสปฺปายาทิอภาวํ ทสฺเสติฯ รตฺติภาคํ วา ทิวสภาคํ วาติ ภุมฺมตฺเถ อุปโยควจนนฺติ อาห ‘‘รตฺติโกฏฺฐาเส วา ทิวสโกฏฺฐาเส วา’’ติฯ รตฺติํเยว ปกฺกมิตพฺพํ สมณธมฺมสฺส ตตฺถ อนิปฺผชฺชนโตฯ

[192-3] สงฺขาปีติ ‘‘ยทตฺถมหํ ปพฺพชิโต, น เมตํ อิธ นิปฺผชฺชติ, จีวราทิ ปน สมุทาคจฺฉติ, นาหํ ตทตฺถํ ปพฺพชิโต, กิํ เม อิธ วาเสนา’’ติ ปฏิสงฺขายปิฯ อนนฺตรวาเร สงฺขาปีติ ‘‘ยทตฺถมหํ ปพฺพชิโต, ตํ เม อิธ นิปฺผชฺชติ, จีวราทิ ปน น สมุทาคจฺฉติ, นาหํ ตทตฺถํ ปพฺพชิโต’’ติ ปฏิสงฺขายปีติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘สมณธมฺมสฺส นิปฺผชฺชนภาวํ ชานิตฺวา’’ติฯ

[195-7] โส ปุคฺคโล อนาปุจฺฉา ปกฺกมิตพฺพํ, นานุพนฺธิตพฺโพติ ‘‘โส ปุคฺคโล’’ติ ปทสฺส ‘‘นานุพนฺธิตพฺโพ’’ติ อิมินา สมฺพนฺโธฯ ยสฺส เยน หิ สมฺพนฺโธ, ทูรฏฺเฐนปิ โส ภวติ ฯ ตํ ปุคฺคลนฺติ ‘‘โส ปุคฺคโล’’ติ ปจฺจตฺตวจนํ อุปโยควเสน ปริณาเมตฺวา ตํ ปุคฺคลํ อนาปุจฺฉา ปกฺกมิตพฺพนฺติ อตฺโถฯ อตฺถวเสน หิ วิภตฺติวิปริณาโมติฯ ตํ อาปุจฺฉา ปกฺกมิตพฺพนฺติ เอตฺถาปิ เอเสว นโยฯ อาปุจฺฉา ปกฺกมิตพฺพนฺติ จ กตญฺญุตกตเวทิตาย นิโยชนํฯ

[198] เอวรูโปติ ยํ นิสฺสาย ภิกฺขุโน คุเณหิ วุทฺธิเยว ปาฏิกงฺขา, ปจฺจเยหิ จ น ปริสฺสโม, เอวรูโป ทณฺฑกมฺมาทีหิ นิคฺคณฺหาติ เจปิ, น ปริจฺจชิตพฺโพติ ทสฺเสติ ‘‘สเจปี’’ติอาทินาฯ

วนปตฺถปริยายสุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนา สมตฺตาฯ

8. มธุปิณฺฑิกสุตฺตวณฺณนา

[199] ชาติวนนฺติ สยํชาตํ วนํฯ เตนาห ‘‘อโรปิม’’นฺติฯ ปฏิสลฺลานตฺถายาติ เอกีภาวตฺถาย, ปุถุตฺตารมฺมณโต วา จิตฺตํ ปฏินิวตฺเตตฺวา อจฺจนฺตสนฺเต นิพฺพาเน ผลสมาปตฺติวเสน อลฺลียาปนตฺถํฯ ทณฺโฑ ปาณิมฺหิ อสฺสาติ ทณฺฑปาณิฯ ยถา โส ‘‘ทณฺฑปาณี’’ติ วุจฺจติ, ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘อยญฺหี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ทณฺฑวิตฺตตายาติ ทณฺเฑ โสณฺฑตายฯ โส หิ ทณฺฑปสุโต ทณฺฑสิปฺเป จ สุกุสโล ตตฺถ ปากโฏ ปญฺญาโต, ตสฺมา ทณฺฑํ คเหตฺวาว วิจรติฯ ชงฺฆากิลมถวิโนทนตฺถนฺติ ราชสภาย จิรนิสชฺชาย อุปฺปนฺนชงฺฆาปริสฺสมสฺส อปนยนตฺถํฯ อธิจฺจนิกฺขมโนติ ยาทิจฺฉกนิกฺขมโน, น อภิณฺหนิกฺขมโนฯ โอลุพฺภาติ สนฺนิรุมฺภิตฺวา ฐิโตฯ ยถา โส ‘‘โอลุพฺภา’’ติ วุตฺโต, ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘โคปาลกทารโก วิยา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ

[200] วทนฺติ เอเตนาติ วาโท, ทิฏฺฐีติ อาห ‘‘กิํ วาทีติ, กิํ ทิฏฺฐิโก’’ติ? กิมกฺขายีติ กิมาจิกฺขโก, กีทิสธมฺมกโถ? อจิตฺตีกาเรนาติ อนาทเรนฯ ตถาปุจฺฉเน การณํ ทสฺเสนฺโต ‘‘กสฺมา’’ติอาทิมาหฯ นสฺสเตตนฺติ นสฺสตุ เอตํ กุลํฯ